Trong những lúc rãnh rỗi tôi thường ghé thăm các trang web hay các diễn dàn về hoa lan. Vừa rồi trong một lần dạo chơi trên eBay, một trang nổi tiếng về mua bán qua mạng, tình cờ thấy được một cây lan với tên khoa học là Dendrobium lamyaiae. Và chính màu cam rực rỡ của cây lan làm tôi chợt nhớ đến một cây lan của Việt Nam là cây Dendrobium unicum (Hoàng thảo đơn cam). Một chút suy ngẫm và một chút tò mò tôi tìm hiểu ngay về cây lan ấy. Cũng như mọi người biết Lan Hoàng Thảo (Dendrobium) có rất nhiều giống cũng như màu sắc và phân loại, và sau khi tìm hiểu tôi nhận thấy với những cây lan nguyên thủy có màu cam trong đó có ba giống lan nổi bật và khá giống nhau về màu sắc cũng như hình dáng (similar):

Trong ba loại lan trên chỉ có duy nhất một loại có mọc tại Việt Nam tính đến thời điểm hiện tại. Là cây lan Den. unicum và cây lan này cũng từng được cô Phạm Hảo nhắc đến trong bài "Trồng Lan Dendrobium Unicum - Đơn Cam" viết vào tháng 6/2011. Cả ba cây lan này đều có màu cam hay cam đậm, thân có màu xanh hoặc xanh đen đậm khi cây đã rụng lá. Chính vì sự giống nhau của những cây lan trên nên chắc hẳn sẽ có người nhầm lẫn, và có lẽ là đáng buồn nếu một vài cây lan không mọc tại Việt Nam bị nhầm lẫn với cây lan Việt Nam. Trong phạm vi bài viết tôi xin trình bày về một ít cách phân biệt ba cây lan trên.

Trước tiên xin trình bày sơ qua về ba cây lan hoa cam này.

1. Dendrobium unicum (Hoàng thảo đơn cam)

Tên Việt: Hoàng thảo đơn cam (TH).
Mô tả: Phong lan nhỏ phát triển tốt trong môi trường nhiệt độ từ mát mẻ đến ấm áp nhưng không chịu nóng. Lan thích ẩm với thân cao 10-15 cm, lá 3-4 chiếc, rụng vào mùa Thu. Hoa to 4-5 cm, 1-4 hoa mọc ở các đốt, thơm và nở vào mùa Xuân cho đến đầu mùa Hạ.
Nơi mọc: Việt Nam (Tây Nguyên), Lào, Miến Điện và Thái Lan.

Cách trồng lan Đơn Cam - Dendrobium unicum

2. Dendrobium dickasonii

Mô tả: Phong lan nhỏ phát triển trong môi trường nhiệt độ từ mát mẻ đến ấm. Lan thích ẩm với thân cao 10-15 cm, lá 2-8 chiếc, rụng vào mùa Thu. Hoa to 5-6 cm, 1-3 hoa mọc ở các đốt, thơm và nở vào cuối mùa Đông đầu mùa Xuân.
Nơi mọc: Ấn Độ, Miến Điện và Thái Lan.

3. Dendrobium lamyaiae

Mô tả: Phong lan nhỏ phát triển trong môi trường nhiệt độ từ mát mẻ đến ấm. Thường mọc trên thân cây nhãn (Longan), tiếng Thái Lan gọi cây nhãn là Lam-yai và tên khoa học của cây có từ đây. Lan thích ẩm với thân mập và thấp hơn hai loại trên, lá 2-6 chiếc, rụng vào mùa Thu. Hoa to khoảng 6 cm, 1-3 hoa mọc ở các đốt, nở vào mùa Xuân, lâu tàn.
Nơi mọc: Lào và Thái Lan.

Có một điểm chung thú vị của những cây lan trên là hoa thường mọc với lưỡi hoa quay lên trên lật ngược lại.

Và dưới đây là bảng so sánh giữa ba cây lan:

		Den. unicum	Den. dickasonii	Den. lamyaiea
Thân	Giống	Thân thường có màu xanh khi cây còn non, chuyển dần thành màu xanh đen khi cây trưởng thành và màu xậm lại hơn nữa khi cây đã rụng lá, lá xanh hoặc xanh hơi tím (tùy vào lượng ánh sáng nhận được).
	Thân cây	Cao 10-15cm hoặc hơn.	Cao 10-15cm.	Thấp lùn và mập hơn hai cây kia.
Hoa	Cánh hoa	Dài, bóng bẩy, bề rộng đầy đặn và nở bung cong ngược ra sau đặc trưng.	Thuôn dài thẳng hay hơi cong nhẹ ra sau, bóng bẩy, nở hé hay bung ra.	Thuôn dài và thường bẻ cong nhiều hướng, bóng bẩy, không nở bung ra hoàn toàn.
	Lưỡi hoa	Rộng hơn hai cây lan kia với những đường sọc đỏ cam chạy khắp lưỡi hoa trên nền màu trắng hơi cam hay vàng cam nhạt có 3 đường gân nổi cùng màu với màu nền lưỡi hoa chạy dọc ở giữa. Rìa mép hoa hơi cụp vào như mạn thuyền chứ không xòe căng ra.	Thuôn nhọn như lá tre, trúc cùng màu với cánh hoa với những đường gân đỏ cam chạy khắp lưỡi hoa. Có 3 đường gân nổi nhẹ có lông nhung ở gần họng hoa không chạy dọc lưỡi hoa như hai loài còn lại.	Ốm và vuốt nhọn với rìa mép nhăn nheo dợn sóng. Có những đường sọc đỏ cam chạy khắp lưỡi hoa trên nền màu trắng hoặc trắng hơi cam với một đường gân nổi chạy dọc ở giữa lưỡi hoa.
	Kích thước & số lượng	To 4-5 cm, 1-4 hoa.	To 5-6 cm, 1-3 hoa.	To khoảng 6 cm, 1-3 hoa.
	Hương thơm	Thơm hắc.	Thơm.	Không có.

Nguồn ảnh: www.flickr.com

Mong rằng bài viết này có thể giúp mọi người phần nào trong việc phân biệt 3 cây lan kể trên để không lầm lẫn cũng như tránh được tình trạng mua nhầm cây mình muốn mua hoặc đôi khi cả người bán cũng nhầm lẫn hay cố ý đưa thông tin sai lạc.

Anaheim 10/2013
Duy Nguyễn