Từ cổ chí kim giai nhân cũng như những bông hoa tươi đẹp luôn luôn là một bảo vật thượng đế đã ban cho loài người. Người ta đã dùng tên hoa đẹp mà đặt cho người và những trường hợp lấy tên người đặt cho hoa cũng không phải là hiếm.

Tên các giống hoa lan thường được dặt tên theo mầu sắc, hình dáng, địa danh còn có tên các nhà khoa học gia, tên những người có công trong việc tìm kiếm, nuôi trồng để vinh danh những vị này. Như vậy cũng chưa đủ, người ta lại còn lấy tên của các mệnh phụ phu nhân mà đặt tên cho hoa nữa.

Nếu bạn là người yêu thích hoa lan, khi vào mấy trang Web để tìm những bông hoa khác lạ, bạn sẽ thấy Blc. Đinh Thúy Yến. Bạn không khỏi ngạc nhiên khi thấy hàng loạt vườn lan nổi tiếng ở Hoa kỳ, Pháp, Brasil quảng cáo cho cây lan này. Bạn lạ lùng tự hỏi người phụ nữ Việt Nam này là ai mà lại có tên xuất hiện trong danh mục hoa lan quốc tế?

Truy cập theo tài liệu ghi chép trong danh bạ các hoa lan của hội Royal Horticulture Society (RHS) Anh quốc, nơi công nhận chủ quyền thương mại của các giống hoa lan. Năm 1974 nhà nuôi lan danh tiếng tại Florida Hoa kỳ JONES & SCULLY đã đăng ký bản quyền thương mại của cây lan Brassiolaeliocattleya viết tắt là Blc. Đinh Thúy Yến. Cây lan này được ghép giống bởi 2 cây Bl. Lorraine Shirai và cây Blc. Jewel Glo. Cũng xin được nói cho rõ là lấy nhị đực của cây Blc. Jewel Glo ghép vào với hoa cuả cây Bl. Lorraine Shirai. Cây lan lai giống này mang tên Blc. Đinh Thúy Yến "Orchiglade II" ra hoa đỏ vàng cam rực rỡ.

Chúng ta cũng nên biết rằng bản quyền thương mại đã là nguyên nhân những vụ thưa kiện rắc rối và số tiền phạt vạ lên rất cao cho những kẻ manh tâm ăn cắp tác quyền. Theo luật về tác quyền, kể từ đó trở về sau, bất cứ ai ai khi cấy 2 cây Bl. Lorraine Shirai và Blc. Jewel Glo đều phải đặt tên là Blc. Đinh Thúy Yến dù rằng ghép ngược hay xuôi. Tên cây thụ phấn và ra kết trái tức là cây mẹ được viết trước, ghép ngược tức là lấy nhị của cây Bl. Lorraine Shirai bỏ vào hoa của cây Blc. Jewel Glo. Mấy năm sau một nhà trồng lan ở Hawaii, Carmela Orchids lại ghép giống 2 cây này. Khi cây lan mới nở hoa, Carmela Orchids mang đi triển lãm và đoạt giải nhì của Hội hoa lan Hoa Kỳ: Award Merit, American Orchid Society (AM/ AOS) và cầu chứng bản quyền thương mại với tên Blc. Đinh Thúy Yến "Carmela Orchid" AM/AOS. Tuy nhiên hoa của Carmela Orchids mầu khác hẳn với mầu của cây do Jones & Scully, bởi vì khi ghép giống bằng hạt tuy cùng do một quả lan có một số sẽ giống cây cha và một số giống sẽ giống cây mẹ và chúng hoàn toàn khác nhau. Vì vậy hoa cây Blc. Đinh Thúy Yến Orchiglade I không đẹp bằng cây số II. Chỉ có phương pháp cấy mô (Mericlone) tức là cấy bằng tế bào của rễ hay mầm cây mới hoàn toàn giống nhau 100%.

Rồi những năm sau đó các cây lan ghép giống từ cây Blc. Đinh Thúy Yến với các cây lan khác lần lượt ra đời. Nhà trồng lan Fordyce Ochids do cặp vợ chồng Sue & Frank Fordice làm chủ tại Livermore California nổi tiếng vì đã cấy giống nhiều cây Cattleya đẹp đẽ cũng ghép cây Blc. Đinh Thúy Yến với cây Slc Madde Fordyce ra một giống lan mới hoa mầu đỏ rất đẹp.

Ngày nay trên thị trường thương mai cũng như người yêu chuộng loài lan Cattleya đều thích dùng cây Blc. Đinh Thúy Yến như một cây chính yếu để ghép giống cho nhiều cây lan khác. Xin kể một vài cây đã được ghép giống với cây lan Blc. Binh Thúy Yến:

• Blc. Đinh Thúy Yến x C. Choolate Drop.
• Blc. Đinh Thúy Yến Carmela AM/AOS x Lc. Dorothy Warne Favor.
• Blc. Đinh Thúy Yến x Lc. Owen Homes Betty.
• Blc. Đinh Thúy Yến x Blc. Waikiki sunset.
• Blc. Honolulu sunx Blc. Đinh Thúy Yến.
• Blc. Sunbay x Blc. Đinh Thúy Yến
• Bc. Déesse. x Blc. Đinh Thúy Yến
• Blc. Gold Digger x Blc. Đinh Thúy Yến

Đến đây chúng ta muốn biết Bà Đinh Thúy Yến là ai? Xin thưa đó là phu nhân cuả Thủ tướng Trần Thiện Khiêm (chế độ củ trước 1975).

Bà Trần Thiện Khiêm, khuê danh Đinh Thúy Yến

Vào khoảng năm 1972 một người Hoa kỳ rất yêu thích hoa lan làm việc tại Việt Nam đã đến xin phép lấy tên bà Khiêm, khuê danh Đinh Thúy Yến để đặt tên cho cây lan ông ta đã ghép giống. Cũng vào dịp này, người Hoa Kỳ đó có xin phép bà Nguyễn văn Thiệu (chế độ củ) đặt tên cho cây lan mang tên Blc. Mai Anh. Ngay cả những vị phu nhân của Tổng thống Hoa kỳ như Bush, Carter, Ford v.v... đều được dùng để đặt cho hoa lan, nhưng có lẽ những hoa này không được đẹp cho nên không thấy mặt thấy tên trên thị trường hoa lan quốc tế. Âu cũng là một vinh dự cho người phụ nữ Việt Nam mang tên Đinh Thúy Yến.

Ngày 17 tháng 11 năm 2004 tại Virginia, bà đã từ giã cuộc đời tục lụy, đầy những đua chen, tranh chấp thấp hèn, đi vào bên kia thế giới. Bà mất đi, nhưng những bông hoa tươi đẹp mang tên bà, cũng như con cháu của các cây lan này đã và sẽ tiếp tục tăng thêm làn hương quý phái, mầu sắc lộng lẫy, huy hoàng cho loài lan kỳ dịệu vốn đã được mệnh danh là bà chúa của muôn hoa. (Cattleya, The Queen of flowers).

Placentia 6/2005
BÙI XUÂN ĐÁNG

1. Các bài viết liên quan

• Phòng trừ nấm gây hại hoa lan cattleya
• Ánh sáng cho lan Cattleya
• Tên của một số cây Cattleya
• Nguồn gốc hoa lan Cattleya
• Xử lý kích thích thế nào để Cattleya ra hoa
• Phân loại hoa lan Cattleya
• Kỹ thuật trồng lan Cattleya Labiata
• Kinh nghiệm trồng lan Cattleya
• Kỹ thuật tách chiết nhân giống Cattleya
• Kinh nghiệm thay chậu và chiết tách hoa lan cattleya
• Phân bón cho lan Cattleya cây non và cây tách chiết
• Lan cattleya có nhu cầu phân bón thế nào?
• Ba mẹo nhỏ trồng Cattleya
• Cách kích thích Cattleya ra hoa
• Những điều cần biết trong chăm sóc Cát lan
• Chăm sóc Cattleya thời kỳ ra hoa
• Làm gì để Cattleya nở hoa đúng Tết
• Phòng trừ sâu bệnh cho lan Cattleya
• Kinh nghiệm trồng đê có chậu Cattleya đẹp
• Cách trị bệnh thối đen, thối thân trên cây Cattleya
• Bón phân cho Cattleya trưởng thành
• Chiết tách và bón phân sau khi chiết tách Cattleya
• Lan hoàng hậu - Cattleya amethystoglossa
• Lan hoàng hậu - Cattleya aurantiaca
• Lan Hoàng Hậu - Cattleya bicolor
• Lan Hoàng Hậu - Cattleya harrisoniana
• Lan Hoàng Hậu - Cattleya intermedia
• Lan Hoàng Hậu - Cattleya guttata
• Lan Hoàng Hậu - Cattleya leuddemanniana
• Lan Hoàng Hậu - Cattleya maxima
• Thụ Phấn Cho Hoa Lan Cattleya - Pollinating Orchids
• Trồng cây cattleya con thế nào cho đúng?
• Tản mạn Cattleya Jade Blue
• Phân bón cho Cattleya
• Cách chăm sóc lan Cattleya vào mùa hè